Boz ayı (Ursus arctos), ayıgiller (Ursidae) familyasından Türkiye, Kıbrıs, Balkanlar, Sibirya, Kuzey Afrika ve Kuzey Amerika’da yaşayan bir ayı türü. Batı Avrupa’da çok avlanıldığından şimdi ancak Pirene Dağlarında ve İskandinav ülkelerinde rastlanır.
Kökenbilim
Batılı dillerde kahverengi ayı olarak bilinen Ursus arctos’a, Türkiye’deki boz ayı bireyleri biraz daha açık renk olduğu için “toprak rengi” anlamında[1] boz ayı denir.
Morfoloji
Boz ayı, yaşayan en büyük etçillerden biridir. Baştan kuyruk sokumuna kadar uzunlukları 1 ile 2,8 m arasında değişiklik gösterir. Kuyrukları 6,5 – 21 cm civarındadır. Omuz hizasında yükseklikleri 0,9 – 1,5 m arasındadır. Arka ayakları üzerinde oturduklarında boyları 2,43 m olabilir. Ağırlıkları 80 – 600 kg arasında değişim gösterebilir. Ortalama bir erkek, yine ortalama bir dişiden 8 – 10 % daha büyük olabilir. Ursus arctos türünün en büyük bireyleri Alaska’nın güney kesimlerinde ve çevre adalarda yaşarlar. Bu bölgelerde erkekler 389, dişiler ise 207 kg olabildiği gibi, 780 kg ağırlığa erişebilen devasa ayılar da bulunur. Alaska boz ayısı (Kodiak - Ursus arctos middendorffi) en büyük boz ayı alt türüdür. Ağırlıkları bazın kesimlere doğru hızla düşebilmektedir. Güneybatı Yukon’da bireyler ortalama 140 kg’dır. Kürkleri genellikle koyu kahverengidir. Fakat krem renginden hemen hemen siyaha kadar geniş bir renk yelpazesine sahip olabilir. Türkiye’de genelde “Boz ayı” adıyla anılır. Sebebi Türkiye’deki ayıların renginin boza, yani kahverengi ve grinin karışımına yakın olmasıdır. Bireyler Rocky Dağları’nda sırtları boyunca daha uzun kürke sahiptirler. Dağların buzlu eteklerinde yaşayan ayılar, kırlaşmış (grizzly) bir renge sahiptirler. “Grizzly” adı buradan gelmektedir. Boz ayılar son derece güçlüdürler ve büyük bir dayanıklılığa sahiptirler. Bir sığırı tek bir darbede öldürebilirler. Bir at kadar hızlı koşabilir, Olimpik bir yüzücü kadar iyi yüzebilir, birKanada geyiğini yokuş yukarıya sürükleyebilirler.
Kuzey Amerika boz ayısı
Kuzey Amerika boz ayısı (Ursus arctos horribilis) (İng: grizzly), boz ayının bir alt türüdür.[2] Ayrıca grizli, korkunç ayı, gümüşuçlu ya da gri ayı olarak da bilinir. BaştaKayalık Dağlar olmak üzere Kuzey Amerika’nın dağlık bölgelerinde yaşarlar. İnsana karşı en saldırgan ayı alt türüdür.[3] Özellikle yavrulu dişiler oldukça saldırgan olurlar.[2]
Kuzey Amerika boz ayıları, omuzları ve alnı çıkıntı yapan, oldukça iri yapılı hayvanlardır. Vücutları içbükey bir yapıdadır. Kürkleri kahverengi ile sarımsı bejarasında değişir. Tüylerinin uçları gümüş renklidir. “Gümüşuçlu” ya da “grizli” (Eski Fransızca: gris ’gri‘) adları buradan kaynaklanır. Yetişkin erkek grizlilerin boyu bazen 2,5 metreye, ağırlıkları 410 kg’a ulaşır. Koşarken hızları saate 48 km’ye varır. Gözleri iyi görmez.
Türkiye’de
Türkiye’de insanlar tarafından evcilleştirilmiş ya da avcılar tarafından yaralanmış boz ayılar, Bursa Karacabey’de bulunan Doğal Hayatı Koruma Derneği ve Türkiye Cumhuriyeti Çevre ve Orman Bakanlığı’na ait Ovakorusu Ayı Barınağı’nda uzman veterinerler gözetiminde rehabilite edilerek, başta Uludağ Milli Parkı olmak üzere çeşitli bölgelerde ait oldukları vahşi doğaya bırakılmaktadırlar.
Alt türler
- Ursus arctos arctos, Avrasya boz ayısı
- Ursus arctos beringianus, Kamçatka boz ayısı
- Ursus arctos californicus, Kaliforniya altın ayısı
- Ursus arctos crowtheri, Atlas boz ayısı
- Ursus arctos gobiensis, Gobi boz ayısı
- Ursus arctos horribilis, Kuzey Amerika boz ayısı
- Ursus arctos isabellinus, Himalaya boz ayısı
- Ursus arctos marsicanus, Marsika boz ayısı
- Ursus arctos middendorffi, Alaska boz ayısı
- Ursus arctos nelsoni, Meksika boz ayısı
- Ursus arctos pruinosus, Mavi Ayı
- Ursus arctos syriacus, Suriye boz ayısı
- Ursus arctos yesoensis, Hokkaido boz ayısı
Ayıgiller